Eric P. Hamp: gjuha shqipe në tryezen e gjuhëhëtarve

=Pozicioni i gjuhës  shqipe në tryezen e shkences=

Eric P. Hamp: Procedura e Konferencës në Universitetin e Kalifornisë, Los Anxhelos, 25-27prill, 1963

 Nga Henrik Birnbaum dhe Jaan Puhvel

1. Është në modë që në konferenca  të dilet pa  asnjë pohim të qartë, as pozitive e as negativ,  por më tepër me një deklaratë të të gjitha vështirësive të shumta. 

Ndërsa unë nuk kam aspak shije për modë mbi këtë fushë, si në asnjë tjetër.

Nganjëherë  na duket tepër e vështirë  që të thuhën përfundimisht e me siguri tiparet e gjuhës IE ose  pa mashtrime më vështir është  për ti identifikuar qartë dhe për ti caktuar në një marrëdhënie të kufizuar të inovacionit të përbashkët.

Kjo nuk do të thotë se gjërat që i kanë vënë si G. Meyer, kjo  është shumë e njohur, ka mjaft material të mirë indo-evropian në shqip, por shpesh është i paqartë dhe e përfaqësuar nga një numër i vogël të shembujve për çdo veprim dhe kombinim .

Për më tepër, unë nuk jam ende në një pozicion për të thënë atë që unë shpresoj se do të jetë e mundur të thuhët kur materialet dialektore nga shumica e rretheve të  janë analizuar dhe krahasuar. Kjo vlen veçanërisht për foljet.

Ka edhe të panjohura të fundit që janë të rëndësishme për pyetjen totale në të cilën unë nuk  i informuar në mënyrë adekuate për të mbajtur një mendim të duhur: thrakaset, me materiale marramendëse (-ev-) është shembull i dukshëm këtu.

2. Ka mënyra ku subjekti ynë ka qenë i sintetizuar në të kaluarën dhe lehtësojnë detyrën tonë disi:

N. Jokl (Eberts Reallexikon der Vorgeschichte; në artikullin  "Albaner," "Illyrier," dhe "Thraker")- i jep një shqyrtim të vetëm; por ai  megjithatë nuk jep pikëvështrimin e tij.

 W. Porzig ( Die Gliederung des indogermanischen Sprachgebiets Heidelberg, 1954])- jep një përmbledhje të drejtë dhe në mënyrë të plotë, por ai nuk ka mendime të mprehta vendimtare.

Për më tepër, ai ishte me krejt pak  veprimtari së fundi, për një fushë të tillë të vogël, dhe jam munduar ta analizoj  e plotsoj nëse mundem. Kështu që unë shpresoj për të arritur një shkallë të drejtë të tërësisë në raportim, edhe se, në të njëjtën kohë permes disa nga paragjykimet e mia që tregohen terthorazi.

. 3 Kur e shikojmë në terren hapsiren që mbulon, duket se subjekti ynë ndahet  natyrisht në tri pjesë:

Pozita gjeografike e shqiptarëve në Ballkan, vendi dhe marrëdhëniet e ilirve, trakeve, dhe pjestarve të tyre dhe lidhjet gjenetike të shqiptarëve në nëngrupet IE simotra të saj.

Këto simotra, pjesërishtë ndeshen në fusha tepër të veçanta të ekspertizës:

 "Gjuhësi Ballkanike"; letërsi klasike, filologji dhe epigrafi, dhe studimet Indo-evropiane në kuptimin tradicional.

Askush nuk mund të jetë po aq i aftë në të gjitha.

4. Në pyetjen rreth vendndodhjes më të hershme të shqiptarëve, ka një përmbledhje të mirë dhe grumbulluar me  referenca nga A. Rosetti, Istoria romîne limbii. II. Bakanice Limbile 3 41-44 (Bucure ti, 1962).

Rosetti, megjithatë, gabimisht përsërit mitin se, "disa dialekte  të tosknishtes  tregojn karakteristikat e gegnishtes, duke treguar, gjoja se për një ndarje më të  vonshme të dialekteve.

 Isoglosat, kjo është e qartë në të gjitha dialektet, e kam studiuar, te cilat permbajne pothuajse të gjitha llojet e mundshme.

Ato duhet të jenë relativisht të vjetra që datojnë në mijëvjeçarin e parë post-romake. Si një supozim duket e mundshme që kjo isogloss pasqyron një përhapje të zonës së fjalës, pas vendosjes së shqiptarëve afërsisht në vendndodhjen e tyre aktuale.

Në këtë kontekst është e mundur për të gjetur pothuajse çdo mendim.

Shumë janë dakord se shqipes i mungon një terminologji e vjetër detare, por D. Deev ( Charakteristik der Sprache thrakischen 113 [Sofje 1952]) mendon se ata e kanë pasur  por e kanë humbur atë!

Më shumë pozitivisht, mund të thuhet se,  mungesa e thjeshtë e fjalorit të trashëguar detar nuk mund të provojë asgjë.

Kohët e fundit, megjithatë, E. Çabej ( Congresso VII intemacionale di scienze onomastiche , 4-8 Aprile 1961 248-249) ka argumentuar për praninë e vertetë detare, por e pamjaftueshme deri tani i disa termave të vjetra të ruajtura.

Por mua më duken  se këto janë për pjesën më të madhe jobindëse në vetvete:

 -det- 'detit' (lidhje me 'thellësi') mund të referohet  ujit të thellë, -Va='vend zbarkimi', mat ='plazh' valë= dallg, 'Vala' mund te aplikohet tek organet e ndryshme të ujit.

Një fjalë si -Gryke ='ngushtic "është një metaforë e lehtë =(' fyt ');

 ani (: një (ë) =

'anije') dhe disa emra të pjesëve të anijes ( Balle= 'ballin', pëlhurë=vela= 'lundrim', =shul ='direk' , luga= "timon", i përkasin me Luge= 'kupë') janë gjithashtu të kuptueshme lehtë si metafora; likurishtë " (krh. likurë 'lëkurë') dhe shumë emra të tjerë, shpesh komponime mjaft transparente (f. 249), janë përshkruese dhe me sa duket mund të ketë lindur në përdorimet e tyre të vulosura në pothuajse çdo kohë.

 Fjala ngjalë ="ngjalë" *="engella" , edhe në qoftë se e lidhur si duhet me fjalen ilire  Eggelane, nuk presupozon domosdoshmërisht lidhje me detin.

Kështu, ne ende na mungon një trup i demonstruar i morphemes amtare detare, që s'kanë lidhje morfologjike ose semantike me tjera gjuhë për të bërë transferimin e mundur. Për një argument të tillë, vetëm forma të izoluara do të jenë bindëse.

Edhe historia e kohëve të fundit është e diskutueshme: emri Shqiptar shfaqet së pari në shekullin e katërmbëdhjetë.

Albi  hynë në një dokument Angevin të vitit 1330, sipas Ptolemeut, në shekullin e dytë =Albanoi = kanë jetuar rreth Albanopolit (Krujë), ku identiteti etnik është i regjistruar në kohën moderne.

Enklavat e Italisë dhe Greqisë, në masën që ata përdorin një emër tradicional, e përdorin këtë term: arbresh (p.sh., Vaccarizzo Albanese), arbëríshte në (Greqi).

Të dhënat e mëhershme janë tê perseritura me referenca nga,  H. Bariç Lingvisticke studije (Sarajevë, 1954;. Abbr LS ), dhe Hymje në historínë e gjuhës shqipe 7 (Prishtinë, 1955,. Abbr Hymje ;. = trans Istorija =Arbana= KOG Jesika 30 [Sarajevë, 1959]).

Çështja e emrave si Elbasan, Arbëni, Albanopolis, Shqipëtar, Shqipeëri diskutohet gjerë e gjatë, por disi e pa mbrrijshme, te Dh. S. Shuteriqi, Buletini për shkencat Shoqerore 1956:3.189-224 (abbr. BShkSh) dhe Buletini i Universiteiit Shtetëror,  Tiranës 1958:3.45-70 (abbr. BUShT ).

Është e qartë se në Mesjetë shqiptarët janë zgjeruar më larg në veri (Jokl, albaner § 2), se ka argumente bindëse të cilat kanë qenë të shtyër  deri në bregdetin e Adriatikut - Fakti që Scodra= 'Shkodra' ( Shkodër ) tregon një zhvillim jo-shqiptar (shih  6 më poshtë), se nuk e ka të demonstruar fjalorin e vjetër detare (shih më lart), dhe se ka pak huazime të Greqisë antike  (Jokl, albaner  5, por shih 5 më poshtë), dhe se ka argumente në favor të Dardanisë së vjetër:

=Ni= < Naíssos, me zhvillimin si në;

=pyll ="pyll" <*

= pëýll <* jastëk le (m) : pal dem (Jokl, albaner § 5).

Pa dyshim, shumë nga argumentet janë negative që do të trajtohen më poshtë.

Në një seri studimesh, G. Reichenkron ka përpunuar kohët e fundit në korrespondencën  shqiptare-rumune, që e ka sjellë edhe në armenisht. Ky argument i fundit nuk është i ri, pasi që është së pari i vendosur me forcë përcaktuara nga H. Pedersen ( KZ 1900:36.340-341). Aspektet përkatëse të Reichenkron do të diskutohet më poshtë, por puna e tij  në thelb nuk ndryshon gjendjen e huamarrjes siç është e kuptuar.

S. Pucariu (trans. Die rumanische Sprache [Leipzig, 1943], nga i cili citim i është bërë këtu) shqyrton këto çështje në "Das autochthone Element" (f. 203-210) dhe në diskutimin e tij rreth trashëgimisë së përbashkët latine (f. 326-336).

Edhe pse ai merret me pamje të tjera (pp 336-338), ai i sheh (f. 205) elementet shqiptare-rumune si rrjedhin nga trakishtja, dhe mendon se ata kanë trashëguar (si substrat) në  gjuhën rumune, por huazua nga ilirët,  paraardhës të shqiptarëve.

 Më i pasuri shtjellim i kësaj lënde gjer me tani është nga Rosetti Istoria II 3 , i cili lavdërueshëm  trajton Ballkanin si një njësi historike. Për shqiptare-rumune e korrespondenca fonologjike janë të përcaktuara (f. 103-106), si dhe leksikor (f. 106-121), shumë nga këto janë shumë të njohura për të kanë nevojë ilustrimet me shembuj këtu - në bruto, ata janë të qartë të e vërtetë, dhe në masë të madhe kuptuar mirë. Ata theksojnë në mënyrë solide për të (1) gjuhë amtare lokal, dhe (2) një dialekt të veçantë të latinisht.

G. Reichenkron ( Romanistisches Jahrbuch 1960:11.19-22) rehearses shkurtimisht disa hipotezave, që kam përmbledhur këtu:

a) Jo e gjithë huazimet shqiptare-rumune janë  huazuar nga shqipja në rumunishte, të cilët mund të jenë edhe nga Ilirët dhe Daco-trakët si burime të hershme.

b) elemente "autoktone"  vrehen  në rumune vetëm në rregullin e pjesës ilire-trake-shqiptare, që shfaqet në pjesën e zhvillimit proto-Romakë.

c) Shumica e huazimeve shqiptare-rumune vijnë prej  huazimeve nga latinishtja vulgare (si prekursorë të rumunëve) në Dardani nga një substrat ilir.

Pastaj, ne supozojmë, para-rumunët  u zhvendosën  në veri të Danubit dhe u bashkuan me një dialekt dako-Romakë, që përmbanin elemente trake  tregon edhe Korrespondenca me Armenianët (gjoja një ndryshim të shëndoshë, dhe caktuara që trajtohen në Rom. JB. 9, për detaje , shih më poshtë).

d) Yield-et e dako-Thrake rumune   <IE *(- q -) para (-be-) ;   <IE * (-s + front V , dhe IE * (-k ; - f -) <IE * (-p (> -p -)' ).

e) Nga mbetja e fjalëve të pashpjegueshme, huazimet nga sllavët dhe hungaret llogariten shumë.

f) Disa kreditë te lashta greke duhet të mendojnë me të, edhe pse ai nuk do të presin rumun për të marrë hua me shumicë në zonat ku Romance tjetër nuk e bëri.

g) Ka edhe disa kredi gjermanike. Prandaj, ne duhet ti përballojmë pesë komponente: IE, gjermanike, latine, greke, dake, sllave.

h) Ne duhet të jemi të përgatitur për situatën ku dy etyma pa lidhje bien fonetikishtë së bashku, por vazhdojnë me dy kuptime, të tilla si ofr. mont 'botë, mbi male' < mundum , montem , kjo mundësi  shumë shpesh është anashkaluar.

Reichenkron së arsyetimi ( . Rom Jb .. 1958:9.59-105, esp 59-62) në korrespondenca  tingllore shqiptaro-rumune shkojnë si vijon: korrespondencat e tilla mund të reflektojnë ose:

(1) dako-trake  të rumunishtës dhe  në  ilirishte të cilat më vonë bëhën shqiptare, ose;

(2) nga Iliria  e cila që më pas bëhët shqiptare, për të,  shëndrrohet në Gete- trake të rumunishtës.

 Në bazë të supozimit të një ndryshim të zërit trak  nga IE, e ngjashme me atë në armenishte, Reichenkron ndjek teorinë e Gamillscheg-ut se,  dialektet  rumune (dmth., dardane dhe  nën ato nën Danub) shkojnë  me gjuhën shqipe në reflekset e tyre të huazimeve, ndërsa dialektet  rumune  të  Lindjes shkojnë me reflekse  tingllore thrakase dhe të tregohen  të -zhvendosur.

Prandaj, reflekset kryesore të diagnostikes janë: IE. d , g, g ,  > kurse në Lindj të rumunishtës janë,  t, k, k ,  .

Në bazë të kësaj teorie dako-trake, Reichenkron përpiqet të shpjegojë fjalë të ndryshme rumune, të vështira  që përfshijnë z , që disa prej të cilave mund të jenë të lidhura me disa fjalë shqipe.

Ai përpiqet të shpjegoj disa fjalë rumune në (-zg-) si duke konsideruar  huazim  fillimisht nga format trake me një * prefiks (-gh -), duke  i krahasuar disa zhvillime  armene.

Përpjekja e tij, të cilën e konsideroj të pasuksesshme ose më mirëe të themi  e dyshimtë, e  kam kritikua diku tjetër, të paktën për aq sa  dêsmia shqiptare shkon. Në çdo rast, argumenti i tij kryesor, i drejtë apo e gabuar, nuk është  e duhur kjo penges që patjetër ti përfundojmi mendimet tona  mbi  gjuhën shqipe, se ajo me të vërtetë ka të bëjë me natyrën e Daco-trakve dhe reflekset e saj të supozuara në gjuhën rumune.

Reichenkron argumenton duke përsëritur disa herë  supozime në drejtim të huazimeve në mënyë që;  huazimet  gjuhësore, sipas tij,  gjithmonë kanë lëvizur nga një strukturë më e lartë sociologjike në një  struktur më të ulët.

Pa hyrë në fakultativ ndoshta  të pamundshëm të këtyre aspekteve të kulturave në fjalë (Dakët, Getes, dhe para-shqiptarët), e as në konceptin antropologjike jo të qartë të barazisë dhe superioritetit të kulturave, ia vlen të përmendet se,  në rastin e kulturave ne e dimë shumë  por ne mund të supozojmë paraprakisht  krejt pak,  se, nga cila anë këto kategori huazimesh të shumta  kanë lëvizë ?

Në rrjedhën e diskutimit 

=shtrungë= 'ahur për mjeljen e kafshëve ", rumune

="corde"

=korde=(gardhe), Reichenkron (. Rom. Jb 11,51-52) ka një excursus mbi Baltike dhe sllave në (-po -) Art, pas-,

=Nach-'=.

Ky argument humbe fuqi kur kemi parasysh artikullin e E. Westh Neuhard-it në Scando-Slavica 1959:5.52-63, duke treguar se,  këto komponimet sllave janë kalke mbi gjermane të ndërtuara mbi një bazë të hollë trashëgimi sllavë, për më tepër, ato kalke duket se janë pasqyrime të mbështetura mbi një burim letrarë të arsimuar  ose të  alfabetizuar pra,  kjo  ndërhyrje kozmopolite e kulturës gjermane  nuk ka hyrë në kontakt në nivelin popullor por vetem në atë letrarë.

Sa për format interesante  Baltike të sjellura nga Reichenkron, dy lloje të shpjegimit duken  se mjaftojnë për shkatërrimin e tyre si kalke,.

 Komponimet e tjera të "afrimit" duken  përsëri të gjurmueshme për përhapjen gjermane, sidomos kur merret parasysh se sa i fortë ishte ky ndikim, në mënyrë të veçantë në letoneze dhe në prusishte të Vjetër. Kështu, madhësia e kufizuar e korpusit  të prusishtës së  Vjetër  theksuar nga Reichenkron në lidhje me legalizimin relativisht të madh të kësaj karakteristike, i humbet vlera e saj provuese.

Reichenkron vazhdon për të nxitur një marrëdhënie të veçantë duke i përfshirë  trakët, sllavët dhe baltët, në bazë të një prefiksi;  -po- -pa- nga ana tjetër  e lidh me të folmen e variantit që përfshin gjuhën  postrumune si (corde) dhe  =pociump= dhe =pozmóc=.

 Me konsideratat e mësipërme, supozimi i një marrëdhënie të tillë të veçantë shpërbëhet në ajër. Duhet të theksohet kjo me të drejtë që Reichenkron (f. 53), lejon mundësinë që format e dialektit -po/pa-mund të vinin nga kontaktet e hershme serbe.

Argumenti i Reichenkron më tej në (f. 52-53), duke i dhënë një alternativë  konvencionale (dmth., Joklit)  për

=Pariu= "përrua", është, në mënyrë të pavarur pyetjeve të mësipërme të dyshimta në një zgjidhje të ndryshme.

Sipas Jokl;   

=Pariu= <para-shqipe*

=per-r n -=

Shqip:

=Përrua= 

=Perroni=  cf latin. fr num > rumune;

=Frîu= Reichenkron sugjeron trake;) pa- asimiluar në.

=Pa -) + Latine

=Rivus

=Riu ='lumin'.= Po aqë e mundur nëse dikush këmbëngul për një alternativë tjetër *

=Per-r n -= është *

=P er-r vus =.

5. Para se të vazhdohet me të kaluarën  Ballkanit të shkallëzuar, ka dy huazime të vjetra në gjuhën shqipe të cilat na çojnë në një perfundim të hollë por të vlefshëm.

Ajo ka qenë prej kohësh e njohur (që nga neni bazë A. Thumb, IF 1910:26.1-20) se huazimet e lashta greke janë të rralla.

Para-shqiptja ishte  pothuajse krejt pak në kontakt të ngushtë me gjuhën greke në lashtësi.

Megjithatë, Çabej ka dëshmuar kohët e fundit (Congresso VII intemazianale di scienze onomastiche 250-251) se,  këto  huazime greke nuk  e  fshijnë  para-shqipën largë  nga territori grek, jo se ata përshtaten mirë në një vend që është  Shqipëria e sotshme, ata ishin në kontakt ose me kolonistët dorike-greke ose me dorianët e veri-perendimit.

Pikat e tij mbi karakterin Dorik të huazimeve  me siguri  duken bindëse si:

=drapën= ,

Tosk =Draper= "drapër '<*

= drapanon= në vend se

=drepanon =;

=kumbull =; =< kok-kumhlon ;

=brukë= 'Tamariske'

=murikh =, thym="trumzë ;

=qumbra= qrumbh =.

Tre të fundit ( reflekset e së parës) riprodhohen  në forma paralele edhe në kolonit  greke të Italisë jugore (edhe pse natyra dorike e këtyre dialekteve është një tjetër debat i famshëm!).

Por kjo ende nuk do të na tregon saktësisht se ku ndodheshin dorianët me këtë rast të kontaktit ?

Ka disa huazime  të lashta gjermanike:

=shkum= 'shkumë',

=tirq= 'pantallona' (Gote;

=þiu-brokis ) =duhët parë mirë. Bari ( LS 73-91) ka nxjerrur  disa detaje lidhur me këtë çështje.

 Këto janë prova mbështetëse, por pa i vendosur gjërat  më afër gjeografikisht.

Me sa duket  më në veri dhe lindje,  shqiptarët duej të kishin patur rastin e tyre për kontakte për një kohë edhe  me gotët, por e gjithë çështja është e pasigurt.

6. W. Cimochowski ( BUShT 1958:3.37-48) i zhvendos shqiptarët shumë më pak se të tjerët: në malet pranë  Matit, në veri të Nishit.

Çabej (BUShT 1958:2.54-62) është edhe më pak i gatshëm për të parë shqiptarët të zhvendosur: në bazë të toponimeve, ai argumenton për një rajon bregdetar.

Veçanërisht,  për shkak të qasjes relative të këtyre neneve, dhe për shkak se, tezat e tyre kanë qenë të prirura për të qenë në sy të keq, vlen të diskutohet  edhe më gjatë.

Cimochowski fillon duke shqyrtuar shkurtimisht dhe në mënyrë kritike argumentet e Weigand-it ( Balkan-Archiv 3,227-251) për një rrënjë  trake të gjuhës shqipe, dhe për një venlindje më të hershëme të vendndodhjes së saj:

a) Toponimet me origjinë latine në Shqipëri tregojnë zhvillim fonologjik dalmat, jo shqiptar.

b) Trashëgimi detar dhe kushtet e peshkimit mungojnë në gjuhën shqipe.

Këto fakte janë  dhe kuptohen lehtë, thotë Cimochowski, pasi që shqiptarët duhet të kenë vazhduar në zonat e thella ku Romakët nuk ishin  shuar aty plotësisht - kështu pra,   jo në ato zonat ku toponimet e origjinës latine  ndieheshin  ende të forta.

Shqiptarët do të kishin jetuar në brendësi të territorit largë nga bregu  i  detit, në male, por jo domosdoshmërisht përtej kufijve të Shqipërisë.

c) Disa fjalë  të tilla si ="maniferrë' =ndahen me trake =manteia =.

Por kjo mund të trgoje thjesht  se,  ka pasur kontakte, përveç  trake-frigjiane e  brigje që   kanë jetuar pranë Durrësit.

Për më tepër, Çabej mendon se,  edhe këto fjalë mund të tregohen  të jenë ilire.

Cimochowski vazhdon të theksoje (fq. 48) se; 

=karpë= dhe;

=burrat= janë të ndarë në zonën italiane para-Romake prandaj kjo korrespondenca e pretenduar trake është zhvleftësuar.

d) Disa emra Trake janë shpjeguar gjoja se me ndihmën e shqipes.

Nga këto, vetëm Dacia Maluensis (: mal ?) është shpjeguar edhe në këtë mënyrë;

=Decebalus= (: Balle ) dhe;

=Burebista=

=Burre + Bishtit = janë me siguri të gabuara.

e) Toponimet shqiptare të njohura nga antikiteti nuk tregojnë zhvillimin fonologjik shqiptar.

Kjo nuk duhet të jetë e habitshme, nga fundi i shekullit të dhjetë e tërë  Shqipëria jugore u muar nga bullgarët.

Por kjo nuk do të thotë se nuk ka pasur shqiptarë kudo në Shqipëri.

f) Huazimet e vjetra në rumunishte nga shqipja dhe zhvillimi i shqiptarve rumun të shperndarë nga pika latine ka një origjinë shqiptare nga pika Latine me origjinë lindore. Por zakonet nomade  të Vllehëve dhe kulturës së blegtorisë së shqiptarëve   nomad do t'i çoje ata  në kontakte  me ta ndoshta në një kohë të gjatë në të kaluarën.

Për më tepër, nëse shqiptarët mund të kenë patur kontakte në Veri-Lindje,  por ne ende nuk e dijmi saktësisht se,  ku ishte kjo vija iliro-thrakase, por dihet se Naissos= (Nishi ), është konsideruar nga shumë si territor ilir.

Nga këto vëzhgime Cimochowski arrin në përfundimin se,  jugu i Shqipërisë,  veriu rrethë Shkodrës dhe bregu i detit Adriatik ishin të përjashtuara si territore shqiptare qysh  herët por,  kjo nuk dëshmon se,  shqiptarët ishin në një marrëdhënie trakase.

Pastaj pason një diskutim i gjatë i dëshmive për një marrëdhënie ilire,  ku do të shohim në pjesën më poshtë, pasi që do të përfundoje Cimochowski   se,  vëndbanimi i shqiptarëve ka qenë diku në afërsi të Matit, që shtrihen në Veri. .

Pretendimi i Çabej-it është edhe më i fortë se sa ai i Cimochowskit.

Ai së pari jep  një përshkrim praktik të historisë rreth vendbanimit të hershëm të shqiptarve në një mënyrë të përshtatshme: Shqiptarët vijojnë të jetojnë në venbanimet e ilirve sipas: ( Thunmann, Hahn, Kreçmer, Ribezzo, La Piana, Sufflay, dhe Erdeljanovi ).

Ilirët e romanizuar janë derdhur në jug nga malet midis Dalmacisë dhe Danubit (pikpamje e Ireçek-ut).

Në shekullin e tretë e të gjashtë, si nomadë, ata u zhvendosën  në jug të Karpateve, sipas (Parvan, Puscariu, Capidan). të ardhur nga Pannonia sipas: (Procopovici, Philippide).

Shqiptarët dhe rumunët ishin në territorin trakë mes Nishit, Sofija, dhe Shkupit  sipas:( Weigand).

Shqiptarët ishin në Dardani ku takohen Ilirët e Trakët, dhe u zhvendosën  në Shqipëri në periudhën e vonë romake, sllavët erdhen dhe i gjeten ata në pellgun e Bojanës sipas (Jokl, Durham, Skok).

Nga malet e Ballkanit dhe Rodopeve  ata u zhvendosën  në Shqipëri përpara sllavëve sipas: (Bari ).

Ata ishin në fushat e Matit në Shqipërinë Veriore dhe u zgjëruan  në jug në Mesjetë sipas: (Stadtmüller).

Ky vend i fundit është shumë i ngushtë, sipas Çabej-it.

Megjithatë, në Congresin e VII Internazionale 245, Çabej lidhet te lumi Mat (Vibius) për ="mat"= 'bregu i lumit'.

Çabej thekson se, emrat e fshatrave në Ballkan janë në përgjithësi të kohëve të vonshme me rregullime të ndryshueshme.

Për këtë arsye për studimin e toponimeve,  emrat  e qyteteve dhe lumejve  janë më të sakta.

Nëse do ti kontrollojmi këta emra nga burimet antike  vertetojmi se,  shumica e atyre emrave të vjetër  ndjekin zhvillimin fonologjik shqiptar:

=Scardus  =Shar , pa metatezë, si në:

=Scardona =

= Skradin= .

=Scodra =

=Shkodër=  

Çabej vëren se, sk -> h - i përkiste para- Periudhes  Ballkanike, dhe krahason (VII Congresso Internazionale 244), për fonologji, emrin;

=Shkamb < =scamnum dhe;

=kulshedër= < =chersydrus= .

Kurse( "Rogame") është një sufiks i kohëve të fundit  formuar nga:

=Ame e Rege =, dhe për këtë arsye nuk ka problem për shkak të  (- g-) së)

=Barbanna =

=Buene = është e rregullt, siç tregohet nga Jokl (IF 1932: 50.33 ff.), Slavia (1934-1935: ff. 13,286), Glotta(1936:25.121

=Lissus = Lezh (krh.

=Lissa >=lisat , etj);

Çabej vë në dukje ( VII Congresso intemazionale 245) latinishtja është e rregullt, një deklaratë qe unë as nuk mund të pohoj as ta kontrolloj në këtë moment.

=Dyrrachium >= Durrës

=Isamnus >= Ishm

=Drivastum >= Drisht, siç pretendon Krahe, theks ilir;

=Shkum (b)- î- = Scampinus = është i rregullt në dialektin qendrore të Shqipërisë, ku paratonet;

-ë- > -u- dhe -mb- > (-m-) janë të pritshme ( VII Congresso Internazionale 246).

=Aulwn > =Vlorë ndoshta mund të përfshijë një ndërmjetsim sllavë.

=Thyamis >= Çamëria,  (parë nga Leake  në 1814, është pranuar nga Çabej, megjithatë, mund të presim( -s- t -) (-krh-).

 Lat  =Arachthos >= Arta,  me sa duket më mirë shpjegohet me shqipen se sa me greqishten, por, është e habitshme se, (-kt-) duhet të ishte (-ft -)apo (-jt-)  e jo (-t -), nga ai nivel kohorë. por;

=Ragusium= ( Ragusa ) është:

 =Rush=* te Bogdani (1685

Kështu thotë Çabej se, bregdeti ishte shqiptar që nga lashtësia.

Emrat e huaj përfaqësojnë disa shtresa të ndërhyrjes së mëvonshme  për të cilat Weigand  ka dështuar për ti pastruar dhe të trajtohen pa dallim, në bazë të Çabejt ( Internazionale VII Congresso 243).

Bari ( LS 25 ff.) i jep një llogari që është aq bindëse në anën tjetër të debatit, bazuar në punën e kujdesëshme të bërë nga Skok mbi toponimet e Ballkanit në raport me Romakët.

Bari e sheh shqipen të ndarë me trakishtën (-kt- t-) (f. 26), por duhet theksuar se, siç do të shohim më tej sipas V. Georgievit  tek   trakët por përjashton  lidhjen Daco-Miziane.

Duke përdorur këtë simbiozë të njohur me para-rumunët dhe bazuar sipas  emrit të Nishit (f. 26), Bari i vendos shqiptarët në rajonin mes Dardanisë-Peonisë (f. 27). Ai pastaj vazhdon të diskutojë në (f. 30-34) problemin e vendndodhjes së para-rumunëve se, mos ndoshta ata janë zhvendosur edhe  më largë në veri të Danubit në atë kohë.

 Dihet kjo prej kohësh se ekzistojnë dy lloje të huazimeve latine në gjuhën shqipe.

Bari përcakton (LS 27-28, dhe Godinjak, Balkanoloski Institut, Sarajevo 1,1-16 [1957], esp. 7-11) një kërkim për  një zgjidhje shumë bindëse për  aksentin latinë sidomos mes  (-ct-) dhe (-cs-) që i jep gjuhës shqipe (-ft-) , (-p-f-) si ps:

 ="luftë" =kofshë=, e që përputhet me gjuhën rumune;

 ="lupt"=luftë =, e;

="coaps"=kofshë =(shpatulla)=  pra, këto ndryshime të lehëta do të përfaqësojnë zëvendësime të shëndosha sipas IE *  (-kt-)  ishte bërë * (-t- ). (unë shoh një problem  këtu;

=ftua=ftoni=

='ftua' = cotonum= , që do të duhet të ishte (-ct -) pothuajse menjëherë për të mos u  ngatrruar me

=Keta =(kotonum)=  në;

=këtë =këto [m.]".) në grup përfshihet edhe  fjala shqipe;

=traft -r-=traktit =

Nga ana tjetër kemi edhe fjalën;

=derjt= 'drejtë' =(d (i) rectus)= (drejtus)

=(direktus) =dhe;

="trajtojn" = një rezultat të ndryshëm por që përputhet me dalmatinen e vjetër

=traita = traktit =..

Në mënyrë të ngjashme kemi në shqipe "-un-"  dhe "(-e-)" si reflekset e  latines "(-a-)" , të cilat përputhen me zhvillimet rumune dhe dalmate.

Këto pra, do të qojnë prapa në dy shtresa kronologjike dhe gjeografike, një në "Ballkan i brendshëm" dhe tjetri "Adriatik bregdetar."

Bari ( Godinjak 13) konsideron  se,  rumunishtja ka huazua nga shqipja por shqipja nuk ka praktikisht asnjë në drejtim të kundërt, te gjitha këto forma rumune duhet të jenë të "Restwörter," e  jo "Lehnwörter", por, si Reichenkron (më lartë) merr në konsideratë, se,  situata e huazimit mund të jetë  edhe më e ndërlikuar.

7. Pra, shtrohet  pyetja se,  ku ishin shqiptarët para se të vinin sllavët në Ballkan ?

Bari e  diskuton këtë (LS 28-29). Sheliev mendon se,  sllavët u takuan  në Shqipëri në kohën romake.

Ai e tregon  qartë se, territori shqiptar ishte i ekspozuar prej sllavëve në Mesjetë, vetëm rajoni qendror kishte mbetur i ndijshëm  nga toponimet sllave, ndoshta se ky ishte një përqendrim i shpejtë nga shqiptarët.

Sipas mendimit tim, kronologjia e sllavëve dhe shqiptarëve në Shqipëri nuk është e sigurt.

Bari ( Hymje 77) konsideron humbjen e intervokalit të shprehur (-c-) në gjuhën shqipe si post-sllave, sipas Jokl ( 1926:44.37 ff.).

Kjo shpjegohet me =Shkinikë ='Bullgaria'= < Sclavinica= ; etimologjia rishfaqet në mënyrë të qartë në mjediset greke si;

  =-k- Erite= 'në tjetër gjuhë " (greke).

Por edhe këtu mund të ketë pasur një etimologji Latinë së pari në

=Labërija= (La-Berija)=në jug ka

=Tosk - r -=

=(Tosk-r-ija)= nga intervokali (- w - ) dhe  metateza sllave (-la -), por ne mund të parashtrojmi një radhitje për ndodhjen e tyre.

Skok e shef  në =Durrës  nga;

 =Durrazzo= <

=Dra= Dyrrachium =(por vini re * (-Du-) është e nevojshme).

Megjithatë, para-serbe duhej  të ketë patur theksin

="Dra" = që në rrokjen e dytë ?

Për më tepër, për ti bërë gjërat edhe më të pezmatuara, Cimochowski (. Ling. Posn 1960:8.133-145) parashtron për Durrësin diçka tjetër,   në vendë të;

= Durracion= ai gjen këtu;

= Durakhi= që e ka marrë prej gjuhës ilire nga fjala

= Duraktu =

= Durak- t -u - = pas (-o- a -)

= Durrës = Dúrrëc (e)=

= Dures= kjo zgjeron dhe  mpreh mendimin e referuar më lart nga Çabej   të këtyre emrave.

Ndoshta kjo do ju dukej naive të kërkohët aqë thellë në këto zonat e popullsive të pathyeshme për tu njohur me gjendjen e tyre aqë te familiarizuar  të Ballkanit ?

Mbi gjendjen e sotme, unë nuk mund të pranojë   në pergjithësi  njëren nga zgjidhjet e  pezmatuara këtu më-sipër,   as nuk mund ta refuzojë tërësisht  një  zgjidhje tjetër  qoftë edhe si e gabuar.

Një përmirësim i Barit i paraqitjes së emrit të lumit;

= Bojana= ( LS 29)  parashtruar  nga Tit-Livi;

= Barbanna = me një formë tjetër;

= Bar-anna =(vini re  këtu se =Berati =(Beligrat) e  ka humbur (-g-) në e saj sllave )

= Bar-anna = Borjan (-n-)=  (me pershtatje sllave) *

= Bojana= (në  shqip, cf.

= Ujë- B-uji=  (e zgjëruar, e fryme, e Bumume=Bumim=nga -Bum-im- kalon në -Bun-a-)  (*) (shtesa nga Kreksi)

Këtu  kemi të gjitha ndryshimet dhe shpjegohen me rregulla të njohura, mirëpo nuk ka kronologji të qartë.

Natyrisht se në çdo rast, ne kurrësesi nuk mund të dëshmojmi për shqiptarët  se ata nuk i paraprijnë sllavët.

8. Ne duhet të kthehemi tani në pyetjen e mundimshme dhe jo bindëse të ilirëve dhe trakëve, dhe lidhjen e tyre të mundshme me shqipëtarët.

Pa hyrë në hollësi  në këto argumente që do ti sjellim nga Bari,  jo se më duket përmbajtja e tyre  si një rrezatim  jobindës  në vëzhgimet e tij  të sigurta të konkordancave me asnjë parathënie mbi ato të punimeve  më të hershme - Bari  ( LS 24 dhe gjetkë) ai anon për një marrëdhënie shqiptare-armene me trakët si ndërmjetsues.

Më saktësisht, ai parashtron  një vazhdimësi shqiptare-trake   në një anë dhe tjetren frigje-armene.

Vini re se,  kjo është një marrëdhënie mjaft e ndryshme nga ajo e supozuar nga Reichenkron më sipër.

II Russu ( Cercetri de lingvistic 1958:3.89-107) gjen ilirishtën  të jetë një gjuhë satelite,  njashtu si edhe trakishtja, mirëpo pasi që ato kanë një leksik krejt të ndryshëm të toponimeve dhe onomastikes, ato nuk janë të njëjtës gjuhë.

Prandaj Ilirishtja do të ishte romanizua në një datë të afërme në gjuhën shqipe, pasi që kjo mbijetoi si e pavarur dhe  ka shumë të ngjarë të jetë nga trakishtja.

Por, Russu deklaron, se, problemi i shqipes  ende nuk është zgjidhur.

Rosetti ( Istoria II 3 51-63) shqyrton çështjen në përgjithësi.

Të dy fushat si ilirishtja dhe  trakishtja ishin të ndara nga vija e lumit Morava-Vardar.

Ndërsa, duke pohuar atë që kam marrë parasysh,  konsiderohet se gjuha shqipe është një dialekt i trakishtës, Rosetti përmend Georgievin (f. 53) dhe Barin (f. 54), duke përmendur  aty edhe V. Ivanov  si dhe Hamp për efektin se,  shqipja nuk është  më as  Sateme  e as Centume  (shih më shumë për këtë më poshtë në lidhje me ilirët), dhe duke përmendur Russu dhe Cimochowskin si  mbrojtës të një (-m-) karakteristike për ilirishtën (shih më poshtë gjithashtu), ndërsa -.

C.de Simone ( këtu 1960:65.33) dyshon në këtë të fundit. Një listë e mirë e ekuacioneve leksikore të propozuara për ilirët dhe trakët, poshtë (f. 56-62).

Një konsideratë të duhur të kësaj liste do të lehtësoje të gjenerojë një ese të mirë,  por  siç dihet, ka probleme në të gjitha anët, dhe Rosetti është në thelb te raporteve së gjendjes së bursave si e sheh ai.

Ndërsa mendimi mund të ndryshojë për çështjet e mësipërme, asnjë nga pozicionet nuk ndryshojnë në thelb nga qëndrimet e mbajtura gjatë nga një ose një tjetër studiues në këtë fushë.

Kur i kthehemi punës së fundit të Georgievit shofim se edhe një burim tjetër  i ri iu është shtuar të të mëparshmit.

Në studimin e tij (La toponymie ancienne de la  péninsule balkanique et la Thèse  méditerranéenne (Sofje, 1961; = Linguistique balkanique 3.1), ai i përmend shtatë rajone te ndara në tri grupe; Dako-Myziane, Thrakase- Phrygiane. (. Afërsisht, dy të parët ndeshen me Trakishtën e shumë të tjera)

E para e këtyre grupeve është evidentuar nga toponimet në; - deva /-dava /-dova (variantet janë të shpjeguara me kronologjinë)

 <* -dh e -w- , është paraardhësi i shqipes dhe ilustron lidhjen e saj nga ndryshimet zërit, shifet në tablon e mësipërme.

Georgiev parashtron një seri të tërë të ndryshimeve fonologjike për këtë gjuhë, të cilat përputhen me zhvillimet e njohura në fonologji e Gjuhës shqipe: * -é-, -o-, -au-, -ei- (> e), -ue-(> -e-),  (> -a-),  (> -ri-),  (> -s- -b-),  (-h-) (> -z-,   -d-), -tt- (> -s-), -s- (>  ) . Kjo është diskutuar në  Toponymie 7-8, si dhe në Issledovanija Posravitel'no-istoriceskomu jasykosnaniju 145 (Moskë 1958).

Kjo para-gjuhë do të kishte lindur në Daki dhe u përhap në Dardani dhe Maqedonin Lindore dhe që andej zbret poshtë  deri  në Axhios (Vardar). Georgiev përmend edhe kronologjin  por unë nuk e di se si  ia ka arritur ai deri në atë.

Trakia e Georgievit  është përcaktuar  (f. 9) duke filluar nga lumi  =Bria ='qytet', Diza "kalaja", siç është bërë zakon në çështje të tilla, ku  Etimologët gjejnë zgjidhje për të gjitha këto toponime.

Zona e Trakisë zën rajonin që kufizohet me Detin e Zi, Propontikët, Egjeun,  Timokun, Strimonin, dhe lumin Danub. Nëse rregullat fonologjike të Georgievit do t' ishin të saktëta, ne jemi ballafaquar me një punë leksikore të frikshme, në saje të elementeve të rralla dhe të perthekueshme: Darda - duket edhe si Daco-Mysian dhe si Trake.

Në vijim, tablot të cilat ne do mund ti përshtatnim në skemën shqiptare, ato deklarohën trake ( Issledovanija 119-121):

= Bistas =Boure-Bista=

= Pisto= ( e pist=sllave) ship= e zhyt, e ndyer)*kreksi

= ( -b- (-o-) (-ur -)= (për Burrë ?

= (-zeiz -) = e zez ?

= ( -zize -) për i-zi ?

= (-mal -) për male ?

= skiár= Kardendistel =sh-qer ?

E përsërisim se, ilirishtja (f. 32-34) perfshinë  Ilirinë, Dalmacinë dhe Pannonin jugore.

Këtu ne gjejmë =Delm= - ( delmë/dele,  por formë e zakonshme është dele , dhe ne mund të pyesim veten se a janë gjetur tjera forma të tilla), (-ulc -) ( -ulk-)=ujk. Dako-Mizianët gjoja se  kanë depërtuar në Iliri dhe nga aty Dalmacinë që nga mijëvjeçari  parë para krishti. Nga ana tjetër, Venetët dhe keltët zbresin nga veri-perëndimi duke i dhënë kështu një analisti një gamë të gjerë të alternativave të mundshme.

Kjo  do të shtjelloje dy konceptet tradicionale të ilirianve: Hirt, Krahe, Bari , Pokorny, Popovi  janë për  ( Centum ), kundrejt Kreçmer, Jokl, Ribezzo, Pisani, Mayer ( Satem, me një përbërës të Centum-it).

Në Issledovanija (f. 133-137) Georgiev vazhdon të japë hollësi mbi marrëdhëniet e tij Dako-Miziane/Shqiptare/Trake, ai ka dy teori, të cilat i shtjellon, por  ne do te ndalemi këtu.

Te Misianët e Azisë së Vogël,  sipas të vetmit mbishkrim të njohura

= patrizi =  në grek.

= patravi= tregohet se është shqiptare. =RI= <* .

Një tjetër mbishkrim i gjetur në Bullgari vjen me =diern-s =, e cila rrjedh nga * =(-k w- ) ersna =  perëndimor , këtu, me sa duket, labiovelar është i palatalizuar dhe spirantizuar, si në gjuhën shqipe. Kështu pra që shqipja dhe elementet përkatëse të rumunishtës vijnë nga Dako-Mizët; =Athrus= > =Jantra= dhe =Utus= > =Vit= në Bullgarinë veriore tregohet se rajoni nuk ishte thrakas, por Daco-Mysian.

Prova konkrete për pretendimet e mësipërme është tërësisht jashtë kontrollit tim.

V. Pisani, e njohur kjo mirë që ai është kundër  lidhjeve kartografike, por ai ka vë në dukje paralelen familiare të gjuhën shqipe dhe ilire.

Në Paideia (1958:12.271) ai tërheq vëmendjen me një izoglos për "Maqedoni-Traki" me fjalët për 'emrin':.

Alb = Emen= 

Sllave = Ime=

Baltike = Emnes / Emmens= 

Kelte = Ainmn = , etj.

Dialekti dorik poashtu tregonë gërmadha ilire në;

= Enumakratida=,

= Enumantiada= (që të dyja nga Lakonia), dhe përpos tyre Pisani shton në Lakoni edhe fjalën 

= Diza=Dhiâ (shqip).

Në Paideia (12,298) ai sjellë nga Lakonia edhe fjalën;

= grifasqai= =grafein=, me ilirishtën >

= Ri= të hellenizuar si;

 = Phi= dhe

= deisa= 'sterco', e para e vërtetuar në fjalën; 

= deisozos = tek Leonidi i Tarentes, të cilën ai e barazon me shqipen

= dhjes =

= défequer ="pastroj"=.

Në shqyrtimin e tij të Vëllimit I të A. Maire:

Die Sprache der Alten Illyrier ( Paideia 1958: 13,319-320) Pisani numron disa glosa të ndryshme ilire prej të cilave nuk ka asnjë  shpresë dhënëse me gjuhën shqipe, por e tregojnë vështirësin e konsiderueshme Filologjike:

= Pelio=

= Pelia= ? 'që ndoshta mund të vihet në lidhje me;

= Plak=' =plakush=?

Ne nuk mund t'ia qellojmi  as këtyre fjalve;

= tritw= ("Testa") ngjitur me =tru = 'trurit' ?

= medo= 'hydromel' nuk ndodh në shqip (shih më poshtë), ndoshta më interesante është;

= dibri= qalassa '("senza etnico") ? (apo tallasa e cila është sugjeruar në lidhje me fjalën shqipe)

= Det=?  por që Pisani mendon ndoshta se ëshë Frigjiane.

M.Deev,  mendon se gjuha shqipe është nga trakishtja jo, nga ilirishtja.

R. Gusmani ( Paideia 1957:12.164-165) vëren se:

"Ora qui il D. jo ha tenuto calcolo del fatto che ogni lingua è la confluenza di larmishme e molteplici tradizioni linguistiche, jo di un filone Unik, com'egli implicitamente pensa. "

 Kështu që, gjuha shqipe ndoshta do të ishte dalur nga një gjuhë e lashtë e Ballkanit =Koine= , por kjo shmang pyetjen  qendrore,  mënyren se si erdhi deri tek kjo "përzierje" ?.

Korrespondenca ilire-shqiptare nga Jokli ( albaner § 3a) janë ndoshta më të njohura, disa nga këto kërkojnë dhe komente:

Straboni (7,314) ;

= Elo Lougeon = :

= legat = "moçal". Kjo mund të jetë  ndoshta*

= llaç = - por mundet t ishte * (shamak)*(kreksi)

= lag = - "lagështi", e cila mundet  të përfaqësoje sigurishtë edhe*

= loug =

= Ludrum = : Tosk;

= Lum = 'pleh'=llaç=Tosk

= pler =

Geg =lymphome=, por ka edhe fjalë latine e greke.

= Aquae Balizae : =baltë=. Por Krahe ( IF 1962:67.151-158) mendon se,

= Balissae =vjenë nga =Bal- (i) un :

= Bal-sa= si  në

= Balsenz=

= Bal-s-antia=

= Ap-s-antia =

Lith ="bala"= "moçal"

Sllave:=Blato= .,

Shqip =Baltë= . Prandaj, për Krahe;

=Balissae / Balizae= është "Alteuropaisch" (shih më poshtë).

= Metu-Barbis - Barris është i paqartë.

= Malo / untum =, etj,  përfshijnë etimologji rrënjësore dhe janë të dyshimta.

Emrat e vendeve në -

 =V-ste/a/o= : kopshtë 'dru frutor', vresht "vresht": ( Illyrier § 4)

Lith.=ysta;

Por edhe se kjo vepër me sa duket e qëndrueshme,  është kundershtuar  nga J. Hubschmid ("Substratprobleme," Vox Romanica 1960:19): ". Letzten Endes sind sie aber vorindogermanischen Ursprungs Sie drücken vdesin Zugehörigkeit aus, haben ferner oder Bedeutung" (f. 177).

Hubschmid pretendon se, prapashtesat  janë të  formume prej gjuhës Baske që shkon nga  perëndimi i Rumanisë e të Azisë së Vogël, kundër Georgievit që mendon se janë nga Pelazgët- a (s) - (f. 298-299).

Kjo Alb. - =inj = është një shumës kolektiv është e qartë, por shkon me kuptimin e Delminium ?

Korrespondenca e brishtë  e Joklit: "Trakët"  ka nevojë për një rregullimin te plotë në dritën e punës së kohëve të fundit, më shumë se një akuzë.

Ndërsa ne duhet ti kushtojmi kujdes të duhur në përdorimin e formave që duken si ilire (shih më poshtë), Cimochowski ( BUShT 1958:2.41-46) ka disa diskutime të rëndësishme për të kontribuar në debatin që zgjati mbi reflekset e "grykoreve" indo-evropiane në ilirishte.

Pa dyshim, thotë ai, se, disa etimologji të propozuara e të  gabuara si: Volturex, Regontius, Regius, Rega, Genthius ; shembuj  shumë të mirë të mbetjeve të palatale velares.

Gjithashtu,

= Barzidihi= mund të jetë;

= Barzes=

= Bard-jo-s= .

Alb. =mjekrrosh= "bearded '), por mbeten shumë palatale sa duket origjinale të shkruara =s, z, s, z, q= në burimet klasike.

Gjithashtu, sipas tij;

= Aquilis= ,

= Aquincum= padyshim tregojnë labiovelars.

Cimochowski më tej argumenton (fq 42-44) se,  të gjithat -u- -ul- -m-  të tregojë disa gabime me refleksin velar për qëllzore të gjuhës origjinale, të cilat shumë studiues janë përpjekur ti shpjegojnë gjoja se datojnë nga  lashtësia. Jokl (Eberts Reallexikon der Vorgeschichte 1,89-94, 6,38-45, 13.29) u përpoq për të treguar se kjo ndodhi në praninë e -r- dhe -n-it.

Kundër kësaj, Cimochowski i cili propozon për mbretin Genc këtë permirsim: 

= Genti-Genusus-Epicadus-Magaplinu =  (-s-) në vend të:

= Volturex-Regontius-Regius-Rega-Genthius= Genti  Magaplinu= i përket ndoshta një spjegimi të sanskrishtes;

= Mahant =Madheshtori ?

Alb. i =Madh= i madh ?

= Bersumno= pranë;

= Berginium= dhe;

= Bargulum=

= Barzidihi= pranë;

= Bargilius= dhe;

= Bargulis=

Cimochowski kështu beson se iliro-mezapishtja tregon velaret pa vështirësi, (-u-) ulën (-m-) dhe se për këtë arsye këto reflekset dështojnë për të bërë gjuhën  ilire brënda statusit  të dialektev  Centum.

Unë pajtohem me konstatimin përkohësisht Cimochowski-së këtu, por për arsye të tjera. Vërtetë, faktet flasin kundër një Centum statusit për ilirishtja, por Cimochowski ka shumë të thjeshtë një formulë për të Centum - ul m dikotominë.

Në të gjithë shembujt e tij mjedisin e mëposhtëm e  përfshin gjithmonë një tingëllore, ndërsa "konjatet" tjera  të paraqitura nganjëherë janë të dobëta apo të dyshimta apo të dyshimta por në shpjegime të tjera:

= Vescleves = 

= Kan-davia = (për të cilat * - është rindërtuar nevoja por që tregon vetëm për;

= Acra-banis =

= Bargulis =

= Bargilius =

= Skerdis =

= Aggro =

Ky mjedis përputhet saktësisht me mendimet tjera për bashkimin e palatales dhe velares në gjuhën shqipe ( KZ 1960:76.275-280), dhe në asnjë mënyrë nuk varet nga ndeshjet e parregullta në gjuhët  Satem,  gjuhë që kuptohet si konvencionale.

Një tipar i veçantë i gjuhës ilire pretenduar nga Cimochowski është  se, ai ndan refleksi e saj nga labiovelartet (f. 44-46).

para  zanoreve të përparme si Pedersen dhe Jokl  e tregojnë, shqipja dallon labiovelaret siç e thotë Jokli se edhe  ilirishtja që dallohet  nga thrakishtja, i heton gjithashtu si shqipja, por ai u përpoq gabimisht për të provuar se edhe  trakishtja  ishte  gjithashtu si ilirishtja.

Argumenti i Joklit u vu gabimishtë mbi:

= Akuenision= (që është thjesht Latine)

= Aquensium =

= Kouimedaba=

= Koumoudeba= (e elementit të pasigurta të parë),

= Gouolhta= (e segmentimit të pasigurt)

=Zououath= (r) (i paqartë edhe për vlerat trakë te shkronjave), dhe

= Koadama=

 Kështu pra,  sipas Cimochowskit, provat për labiovelare trakase deshtojnë.

Reflekset e dallueshme të labiovelares me formën  e gjuhës shqipe dhe ilire, kjo është një dëshmi madhore  prejardhjes  ilire  të shqiptarve !

Por, përballë gjithë kësaj,  ne duhet të mbajmë  në mendim se,  provat pozitive ilire labiovelare janë të tepër të rralla dhe të terthurta,  në ekstrem. Për më tepër, të thuhet se janë shenja me diagnostika të dobëta.

Cimochowski gjithashtu pohon se,  aksiomat e shqipes me Mezapishtën (-au> (-a-) dhe me atë ilire IE * ku pastaj në > Shqip (-o-) si do të shihet në këta shembuj;

= Spalatum=

= Spolhtion= në Italiane.

Por O. Haas ( Messapische Studien 173-174 [Heidelberg, 1962]) thotë se (-au-)>  ndodhi në përshtatje vulgare latine:

= Ascoli=

= Ausculum=

= Basta=

= Bausta= dhe jo në vetë mezapishten e cila kishte (-au> (-ao-)> -o- .

Me humbjen e (-c-)së 's' para  (-s-) në ilire dhe shqipe, shih Hamp ( IF 1961:66.51-52).

Për më tepër, "Alteuropäisch" Krahe ka shtuar edhe një përbërës të ri.

Për shembull, në  "Baltico-ilire" ( Festschrift für Max Vasmer 245-252 [Berlinit, 1956]), ne shohim ekuacione të ndryshme që për Jokl mund të kenë qenë shenjat e farefisnisë midis iliro-shqiptarëve dhe Baltëve.

Me dëshmi aqë të rralla, këtu ka një aspekt i vetë-shkatrrues në këtë fushat, ti konsiderojmi ekuacionet e Krah në BZN (1956:7.1-8); si vijon;

= Nette=,

= Netze= do të përputhen me sansk.kurse

= Nad= ,

= Nady-h= ndërkohë që (-na-) do të përputhet;

= Nada= -deri më tani në rregull.

Por pastaj:

= Nie=paraqitet tek:

= Neta= (Norvegji) kurse greke;

= Neda= e:

= Nedwn=

Ciles gjuhë ia kemi borxh tani, dhe, si ta dijmi kur hasim në një gjuhë të këtij niveli dhe kush janë te parët e tyre ?

Kohët e fundit ( BZN 14,1-19 dhe 113-124 [1963]) Krahe ka shfaqur "Die Gewässernamen im Alten Illyrien"  të renditura ato në "Alteuropäisch," Baltik-Adriatik, dhe lidhjet Veri-Perendimore gjermanike me definicionin e ri për  ilirët.

Në kategorinë e fundit aty ne gjejmë;

= Ar-daxano = 

= Artatus =

= Dr Nus =

= Drilwn= (janë të lidhura këto?

= Genusus =

= Kat-arbath =

= Clausala =

= Pizwn = .

Në mënyrë të qartë,  ne duhet të jemë shumë të kujdesëshëm para se të percaktohëmi pas çdo forme si,  patjetër të ilirishtës.

9. Ne do të merremi veçmas me problemin e  Mezapishtës pjesërisht sepse,  i kam marrë më parë  tëk ( Studime nga Joshua Whatmough 73-89 [Hagës, 1957]) dhe dëshirojmë këtu për të rishikuar deklaratën time të problemit, pjesërisht sepse nuk e kemi  shumë të lehtë ti bëjmi bashkë  ilirët dhe Mezapët.

Në këtë pikë të fundit, shih tani permbajtjen e  Haas  në (Messapische Studien) ku në faqen e tij të 11-të, Haas deklaron se,  ka ndërmend të diskutoje diku tjetër këto pikëpamjet e tij mbi supozimet e pamjaftueshme bazuar mbi Mezapïshten dhe unitetit të tyre me ilirishtën; këtu ai thjesht nxjerr arsytimin mbi bazat e pamjaftueshme dhe të ndijshme që varen  nga segmente mjaft arbitrare të fjalëve.

Në faqen e tij të 12 ai thotë se,  teza ilire për Mezapishten i përket së kaluarës dhe shpresojmë që  së shpejti do vëhën në harresë.

Kjo nuk do thotë të përjashtohët një provë e re ilire që në të ardhmen të percaktohet më mirë, por,  është e vetmja gjuhë që nuk demonstron deri me tani  dëshmi të tilla. 

Në faqen e tij të 13 ai deklaron se; është e mundur që emrat Ilirë mund të sqarohet në bazë të njohurive tona të Mezapishtën, por e kundërta është metodologjikisht e pamundur.

Pas punës së  mundimshme filologjike mbi tekstet nga O. Parlangèli ( Studi messapici [Milano, 1960]), Haas (shënimi cit.), C. de Simone ( Die messapischen Inschrifien ) dhe J. Untermann ( Die messapischen Personennamen [Wiesbaden, 1964]) , duke vazhduar Krahe e Die Sprache der Illyrier .

Po kështu, unë nuk e kisha parë këtë artikullin e de Simone mbi dipftongët e Mezapishtës ( 1964:69.20-37), e as shqyrtimin nga Parlangèli e Haas ( Kratylos 1963:8.179-186).

Me sa duket pa e parë  artikullin tim te lartpërmendur (abbr. A & M ),   Çabej është marrë me disa fjalë të Mezapishtës në studimin e tij "Une Probleme de istoriei limbii Albaneze" ( Studii  i cercet ri lingvistice 1959:. 10,527-560, esp 555), ku dhe disa nga trajtimet tona aty përputhen.

Edhe se çështja e frigje na merr përtej qëllimit të këtij studimi,  të interesuarit  tani duhet të konsultohen më tej (ad A & M 76) në gazetat e fundit të Haas në Die Sprache dhe Linguistique balkanique .

Duke marrë pika të veçanta në A & M: (§ 3.1) poashtu  edhe Çabej (fq. 555) e ka vrejtur këtë, ( 3.3)

Çabej  nxjerr aty

= BALIAS=,

= balakriaihi=,

= bálakros=  nga Plini,

= balisca la vitis=  e nga  Puja =dialecte

= bálaku = krejtë afër fjalës shqipe;

= balosh= term  ( për kuajt dhe kafshët me një ballin, balush te bardhë në ball).

Në anën tjetër, de Simone ( 1962:67.36-52) e  lexon fjalën

= Balles=

= Balle= si (= Illyr.

= Diteius=,

= Poteius=,

= Ateia= , etj, në formë); ai lidh fjalën;

= Bales =( =Bal= si) me fjalën;

="Balásh"= dhe ai thotë se, fjalën mezape;

= Balasiiri= [hi=shnet ] nuk duhet me ngatrrua me fjalën;

= Bálakros= .

Por,  lidhja e këtyre formave  te drejtpërdrejta me fjalën

= Balásh= është e pamujtun, e pasaktë,  për arsye se,  (- l -) vjen nga *( - LC -) dhe jo nga * (-VlV-) ose nga * (- l -) (§ 3.4)

Haas ( Mess. Stud . 144) parashtron për  fjalën;

= Bije= * =(BH- l)=  por që nuk mund të jetë kjo sepse,  përndryshe do të jepte;

= Byjë=  si tek

= Bolles= dhe

= Bili= (v) në të vërtetë pasqyrohet si; = BH -l -(i) -= që Haas supozon në faqen; (f. 28, 41, 131, 142-144), dhe atëherë ne duhet të braktisin ekuacionin shqiptar.

Mbi  fjalën =Bir = Pisani ( 1959:64.170 n 1), pas E. Risch  shënjat;

ku -f-it  primare ia lidh me sekondare -f-  =Lius= dhe =Putlo= mbarue =puer = pastaj vien =socer= pra këtu duhet të mbështetet një paralele;

=Lius= dhe * =putlo= - rimodeluar për "puer" "socer" , këtu mund të jetë një paralele për të mbështetur;

="bi" - >= "bir" . (§ 3.5)

Në qoftë se sugjerimi për

=delme 'dele' me emër të

=Dalmacisë= është i shëndoshë, atëherë sugjerimi im bie. (§ 3.10)

Nëse nga shqipja;

=Mez= vërtetë i bashkohet baskes,

=Mando= 'mushkë', siç e thotë  Bari ( Hymje 57)  atëherë këto shkojnë me (-r -) prapashtesë më sipër.

Bari gjithashtu e kupton këtu  si (h)ardhi;

=Ardhi=Hardhí=(Grapevine) që në  Baske kemi

=Ardao= 'verë' dhe '

=bisht'= në  Baske

=buztan= ( 3.13)

Shpresoj që në një rast tjetër te perfundojmi me =mjegullë=.(§ 3.14)

Çabej sjellë "Nde" "in" por jo  të tjera. (§ 3.16) fjalë  përkatëse në aspektin krahasues të diskutimit me

= atavetes = dhe

= sivjet = që  tani na del Mikene

= za-we-te = (në krahasim me

= pe-ru-si-nwa = PY Ma 225)

= kjawetes= 'këtë vit' sipas Palmer dhe Killen ( Nestor 240 [Mars, 1963]), dhe

= 85-u-te= , e cila nuk do të jetë *

= sjawetes= , si Palmer e do sipas Killenit ( Nestor 258).

Në  fjalen Mikene * =(-kj-)= dhe * =(-tj-)= ndoshta do të japë të njëjtin rezultat në këtë rast. (§ 3.19) Krahe (  1959:64.248) e sheh këtu si prapashtesë Mezape (- o-) , parë edhe në =alzanaidihi= ((Genèse).

Kjo pastaj mund të krahasohet me shqipen në shumës  (- z -). (§ 3.24)

Çabej, gjithashtu, nxjerr këtë ekuacion. (§ 4.3)

Çabej pyet veten nëse

= veinan = a mos duhëj krahasuar me lith.

= víenas=  ?

Vini re se Haas (Mess. Stud 37 dhe 221.) vazhdon rindërtimin e papranueshëm  të shqipës

= vete = si *

= (-s e-ti -)= duke sugjeruar një krahasim me mezapike

= vetai =  "ihr selbst".

Kalimthi, ia vlen për të respektuar se Haas (f. 95) ai bën një identifikim dhe rindërtim Mezapik që është mendje e një linje të re të mendimit.

Ai përkthen  fjalën  =Aran= si 'illam' (kontrast A & M § 3.1) dhe krahason  me Umbriane  =Oro= - dhe kjo mund ose nuk mund të jetë kështu.

Edhe këtu (dhe përsëri në p. 177) Haas përkthen =Ennan=  si ='illam'= rindërtuar mbi  (-en- -m-) dhe e krahason me fjalen greke = Enh= 'jenen" më Latine =ENIM= .

 Nëse është kështu, kjo formë e njëjtë e rikonstruktuar do të mbroje fjalën shqipe =Nje= dhe kuptimi nuk është shumë larg.

Gjithashtu Haas, (46 ff.), gjen fjalën

= graiva=  apo 

= graibia= (- f -) (një festë në Tarentum)në ( B.1.43) ai sheh =grahis damatria= *

= (-gr s-) =

= grau = (Haas, op . cit. 142   > i), sugjeron në shqipe

= (-gr-) shumësin për

= Gruan= 'grua'.

Në këtë fjalë të fundit, shih HAMP ( KZ 1960:76.276).(§ 4.6)

Unë jam i kënaqur të shoh se Haas pajtohet (f. 184-185) me mua (perpos për disa detaje në të cilën unë jam i paqartë) mbi zhvillimet e "gutturals." Reflekset e ndara tregojnë për labiovelare (f. 185-187) dhe dentale rrjedhin nga palatalet (f. 188) që janë një tregues i shqipes, por shembujt që mbështesim janë ende të pamjaftueshme.

Në këtë çështje, shih edhe diskutimin e ideve të Cimochowskit e tjerëve.

Diskutimi i Haasit që, nga labiovelare në (Ling. Posn . (1953:4.78-80)  më duket mua jobindëse në krahasim me punën e tij të mëvonshëm.

Më tej, Bari  ( LS 9-14) diskuton mbi grupin Satem, (ul m) ku të gjithë shembujt e tij për iliren Centum karakteristika (f. 11) janë të dyshimta, siç është trajtimi i tij me -kr- .

 Vëzhgimet e mësipërme mbi pyetjen ilire. Popoviq (f. 21-22) ku ai në thelb ndjek  Bari  për ilirishten -m-Centum .

Çështje  supozuar e palatatalizimit të labiovelares në trake shkon përtej diskutimit tonë.

S. Josifovi "Nova mi ljenja o indoevropskim jezi kim supstratima na Balkanu " Godi njak Filozofskog Fakulteta u Novom Sadu 1959:4.97-115) komenton veprat e Budimir nga  vitit 1950 dhe 1956 në "Pelasti," dhe nga Pavlovi ( 1957 dhe 1958) mbi substratin e  Mesdheut në Ballkan.

Shumica e tyre janë të panevojshme këtu, por Budimir  në (f. 99) duhej ta ndante  =Kohe= nga  se <* -k w si-, të cilat i lidh me  =Esati=,  =ESNO=, =kosa= , =xainw=, =xew=, =xoanon=.

Budimir: "Kështu  shqipja ka ruajtur karakterin shpërthyes të gutturaleve qiellzor për një kohë të gjatë që nuk është rasti me të tjera gjuhë të dialekteve sateme, dhe përveç saj,  velaret e dallueshme dhe labiovelaret në kundërdallim  gjuhët sateme."

Kjo mund të jetë kështu, por,  unë nuk e shoh se si kjo deklaratë vjen e natyrshëm nga konteksti ?

(§ 4.7)

Në =haiva y ias= (f. 89), shih de Simone, (Si 1960:65.31-34.)

 Fjala fantome =ana=  bien tani, largë; (shih L. Ognenova, Studia në honorem D. De ev 333-341 (Sofje, 1958)

=K (uri) e bohqh '' Anna" = , dhe E. Çabej ( BShkSh 1957:2.122-126 ,)  e përshtatshme dhe e raportuar nga M. Lamberc, Südostforschungen 1959:18.402-403)  =ana [b] ohqh ' I (h) s (ou) K (u) r (ie)=.

Përveç formave që i kam diskutuar, Çabej (f. 555) ka propozuar edhe ekuacionet e mëposhtme:

 = MEDUMA= (emri i vendit) =

 = i-MJE= (t) =ME=(e cila, megjithatë, duhej të theksohet thjesht një derivat produktiv  i grimcave),

= tabaras , tabarra 'prifti,-ess= ()?' =

 parafjalë shqipe (fosile) -të- dhe rrënja/

 = bar =(mos)=(ma) =kos= '(?)

= (ai min) kos (?) =si quis= 'kush'?

(kush quhesh=si quet emni )? nga  *Kreksi*

 Shumica e këtyre formave mezapike janë ende të interpretimit tejet të pasigurt, të konsultoheni tek Haas për më shumë detaje, Çabej gjithashtu sugjeron dialektin Kalabrez 

= Menna Minna ="MEND" shqipe".(amel)

Për shkrimin në Salentine, G. Rohlfs ( Die Sprache 1959:5.173-175) ka propozuar një etimologji Mezape * =squèros= për fjalën "ndryshku" dhe e vë këtë në lidhje me shqipen  =hirrë= "Käsewasser."

10. Ne kemi ardhur tani deri këtu që ti shohim  propozimet në lidhje me marrëdhëniet ndërmjet grupeve të tjera indo-evropiane dhe shqipes. Materiali do të kalojë së shpejti në shqyrtim.

M. Durante: ("Etrusco e lingue balcaniche," Annali ... Napoli 1961:3.59-77) ka disa implikime të rrezikshme të lidhura me disa vëzhgime në gjuhën shqipe të cilat nuk më bindin mua.

Është e përshtatshëme këtu tani për të riprodhuar nën grupin e indo-europianve nga Georgievi; ( Issledovanija 282-283):

Veri: Baltik-sllavo-gjermanike, ndoshta Tokarian;

Perendim: Italic-kelt, Venetic, ilir

Qendrore: Greqisht, dako-Mysian (duke i përfshirë Shqiptarët), indo-iraniane, Phrygian-armene, trake, Pelazge,

Jug: Hitejtë-Luwian, etrusk

Përveç shumë pikave të debatueshme që bien jashtë objektit të këtij punimi,  nga  që shqipja i takon grupit më të madh, ka shumë pak për të thënë rreth problemeve të rëndësishme. Nëse një gjë është e qartë për mua, është se,  nuk ka marrëdhënie të veçanta nëse ka ende  propozime  për italic, kelt, apo anadollak. Por në këtë fushë  çdo gjë mund të ndodhë.

11. Nga mënyra se si të orientohemi,  ti përmbledhim çështjet e hapura njëherë dhe ti korrigjojmi  disa detaje te pasqarume, ne tani do ti marrim në konsideratë çështjet e trajtuara në Porzig e Gliederung .

Së pari, disa korrigjime:

= Dore =

='dora' =(f. 187), - =ceir = , etj,  janë marrë përsëri në *  ='greifen'=

=e saj, dmth, *

= (-saj-s -)=, natyrisht, në dritën e Hititve paraformoj  diçka si *

= h sr = (fem. në gjuhën shqipe <pl. vjetër neut.?).

Rikonstruksionet e  dukshme për gjuhën shqipe janë (-sg-)

= Dore <*

= (-h (s) r- ), pl.

= duar= <* (-h (s)-) zgjidhja (C-rrjedha).

Një alternativë, ruajtjen konsideratat gjinore së bashku me formën formale;

= Dore (fem). <(Analogji formë të klasit) * paanshëm *

= (-h (s) r-u- )=(në simbolet e Joklit)  *

= (- h (s) r-om-)= , tematikuar nga *

= ( -h sr- )=;

= duar =<*= dor *

= gera <* =(-gh (s) ra-)=Gra .

=zjarr= (f. 163) 'zjarr' rrjedh nga një (-n-) formë-prapashtese, dhe është barazim me

Skt. =(-gh á m-) = «Glut, Hitze", por siç e kam treguar në një prezantim të kohëve të fundit me gojë, kjo nuk është një lekseme e veçantë, por më tepër një -n- i vjetër   shumësi me prapashtesën në lidhje suppletive me;

= (-sg-).

=Zjarm= .

=Mjal-TE = (f. 203), është një rast interesant ku studimi i kujdesun i dialekteve paguhet mirë.

Në disa fshatra të Greqisë që tregojnë kontrastin, dhe në reflekset e disa kolonive të Italisë, ne gjejmë atje

=mjáltë= 'mjaltë', në kontrast me;

 =BA- të= 'baltë'.

Kështu që, i pari nuk është në origjinale,

="ba-të" =shifet se merrë n'thué... edhe se e ka humbur një zanore nga fikët, nga ana tjetër, (-l-) (jo ortografik  me;

=(-ll- ) duhet të vijë nga një grup i vjetër, dhe * duhej të ishin këta dy (-ll-) kjo është e vetmja mundësi.

 Etimologjia ="mjaltë"= pra është fjalë latine e jo indo-evropiane.

Kështu që shqipja këtu shkon me: Balto-sllave, Tochariane dhe ariane.

 Në aspektin kulturor është një fitim me interes,  kur ne kujtojmë se Jokl ( Linguistisch-kulturhistorische Untersuchungen aus dem Bereiche des Albanischen 289-296 [Berlin, 1923]), ka gjurmuar  fjalën;

=Bletë= 'bletë' në latinishte *

=Mell tum= .

Për "të rrahur" dike=  (f. 204-205) së bashku me lat. =feri= ,  =berja= (sk) ,

Lith. =bar (i) ù =, leton.

= ba u = ,

= borj = , ka të ngjarë që ne duhet të parashtrojmi  fjalën shqipe;

= Bie= <*në;

= b (h) erj=

= Berj =   me:

= Bie= 'kryer' <* =b (h) er=

= Bher=

===========================

*12.) Për "të rrahur" dike=  (f. 204-205) së bashku me lat. =feri=.

= berja= (sk) , Lith.

= bar (i) ù =, leton.

= ba u = , =borj =  ka të ngjarë që ne duhet të parashtrojmi  fjalën shqipe;

= Bie= <*në;

= (-b (h) erj-)=

= Berj =   me:

= Bie= 'kryer' <*

=(-b (h) er-)=

= Bher=

Mendoj se fjala shqipe dialektore duket me e dallueshme; *(Kreksi)

=Bjeri=Bini=?

Ra prej =Bjeshke=Bjeshk=Bje=

u- Bajt nga qyteti ne fshat( vajti)

ku-Vajti nga fshati ne qytet(u bajt)

= Bje= prej lisi

= Bjeri= kitares, (*Kreksi)

Definicioni nga Kreksi*

Per mendimin tim, fjala Bie spjegon ramjen, ardhjen e nje gjeje kah nga lartë poshtë=ramja=ardhja=do thotë shkurt:

=Bie=Vjen

=B=V

=Vien=Bjen

Ta degjojmi se si tingllon;

=Bjen dardha prej dege kah unë=

=Vjen dardha prej dege kah unë=

============================

Tani për disa çështje më të përgjithshme:

Fati i kuptimit të rrokjeve (f. 66-68) është një problem  shqetësues.

Është aqë e vështirë vetëm se për të vendosur  faktet.

Për fat të keq, artikulli i SE Mann për këtë temë ( Lg . 1941:17.23) është i saktë ose bindës vetëm sikur e njëjta zgjidhje të ishte propozuar shumë vite para tij. Pyetja duhet tërësisht të ndryshohet, por ne do të bënim mirë që të fillojmi nga Jokli ( Die Sprache 1963:9.120-122).

Në çështjen të guturaleve (pp 72-76), unë kam deklaruar tashmë qëndrimin tim në A & M (shih më lart), shih gjithashtu Jokl, Die Sprache 1963:9.123-127.

Në kl (f. 75) të ashtuquajturës Grenzdialekte, shih HAMP, KZ 1960:76.275-280 dhe më lart.

Mbi dhëmboret-plus-dhamoret (f. 76-78), shënja (-tt-) dhe iraniane (-st-) pikësuar mbi * (-tst-) (që ne e shohim në Hitite), shih gjithashtu A. Meillet, Dialectes indoeuropéens

60. Greqisht (-er-) dhe Balto-sllave (-st-) pikësuar mbi * (-tst-) ,

sipas Meillet, (-op-). -(-cit-).

61. Italic, kelt, dhe gjermanike;

megjithatë, pjesa (-ss-) (e cila mund të vijë nga një ndërmjetësim * (-ts- ).

Porzig referohet (f. 77) të  Lücke unserer Kenntnis beim Armenischen und Albanischen." Meillet (f. 57), megjithatë, ka (-st-) për gjuhën shqipe, ilire, trake, dhe Frigjiane.

E vërteta është se,  shqipja tregon një të sotme (-s-)

=Pasë= 'kishte" "pjesmarrë" "besë" 'besim', "besnikëri) shih HAMP, (KZ 1961:77.252-253.) ndoshta vjenë  nga ndonjë afrikatë grykor * (-ts-) ?.

Shqipja ruan shumë suppletione interesante të vjetra në sistemin rrjedhim folje në mesin e tyre

=sit=, "se", 'gënjeshtër' (këto të fundit janë të shquara si pika te dobëta në Ballkan), dhe "gjykojnë", këtu situata është ndryshe nga Balto-sllave , gjermanike dhe latine (Porzig, 91-92).

Porzig bën një numër të ekuacioneve greke (f. 177-179), të cilat kërkojnë komente:.

=Hom =Odmh= =Att= =Osmh= :

= Ame=

= 'erë'= është shumë e paqartë të ishte e sigurtë;

= kapno= : kem 

= k epnos= . do të ishte në një marrëdhënie të paqartë;

= koilo= : =thellë= (jo thelë ).

Çfarë ka të veçantë në lidhje me * - (-n-) e ?

= ufainw= :

= venj ? ="endje"=

= (-marh-)= Marr =

= 'take'= është e dyshimtë.

Pse duhet =Alfi : =ELB= "elb" të <* '=e= bardhë'?

=Dhmo= : =dhjamë= 'yndyrë' nuk është një zgjidhje e saktë në vocalism.

= Xen= -f ov- :

= huaj= 'i huaj' (j

= jo -huai =

= Dorpon= :

= Darke= "darka" gjithashtu përfshin

= Drekë= 'mesditë =(vakt) =(turqizem) "(në ablaut), dhe unë mendoj se kjo është që të barazohet  ndryshe pashpjegueshme, 

Bretonet  i thonë;

 = Dibrit=

 = Dribi= 'hamë, ngrejmi,

 (Greko-armen-) Shqip;

= ândërrë=

= ëndërr'= është një arkaizëm, dhe në këtë mënyrë nondiagnostic, si shumë sende të tjera më sipër.

Porzig (f. 179) vë në dukje se kur disa nëngrupe  tjera të përfshira në një ekuacion, grek apo Balto-sllave gjithmonë kanë.

= Zâ= 'zëri' (f. 180)  Balto-sllave dhe Armene,

= djathë= 'djathë' (

= dithë= është e huaj, ( 1962:67.144), me Indic  Balto-sllave është një krahasim i mirë, por të tjerët në faqet 180-181 janë të parëndësishëm.

= (h) yll= 'yll' nuk mund të përdoret si provë,   është ende e paqarte  si;

= mjekrë= 'mjekrat' ka një të përkryer të rregullt (-k- ), dhe në këtë mënyrë nuk do të thotë asgjë (shih KZ 1960:76.275-280).

Për Porzig (f. 181) shqipja  e folur në pjesen Lindore në Ballkan është indo-evropiane dhe shkon me greqishten dhe sidomos me Balto-sllave.

Në pjesen Perëndimore indo-evropiane ajo është menduar të jetë i lidhur vetëm me ilir.

. 12 Meillet (f. 109-113) përmbledh shpërndarjet e ( - ju -) paraqet aty se në greke dhe indo-iraniane kanë (- y e / o -);

Balto-sllave dhe armene kanë  =(- y e / o )-= për foljet që rrjedhin nga gjermanike dhe Italo-kelte kanë (- yo -), pothuajse barazojnë jashtë për të dy llojet foljeve.

Në avant-propozimeve për edicionin e ribotuar (f. 14), Meillet shton shqiptaret  së fundit.

Ai pohon në mënyrë të gabuar (fq. 17) se * =pr wo -= është e kufizuar në indo-iraniane dhe sllave; kurse në shqipe

= i-parë= 'parë'.

Një tjetër grup në marrëdhënje  (Skt.

= dáhati= ,

Lith. = Degu=  p.sh. në shqip;

= djeg= 'djeg') është ndoshta shumë e zakonshme që të jetë e rëndësishme.

Për  fjalorin e Meillet-së (i cili përfshin Balto-sllave), ne mund të shtojmi

= grurë= 'grurë' (f. 18),

= shat= 'hoe' (f. 21), dhe

= ment= (modale negativ;. fq 23).

Nuk ka dëshmi shumë pozitive këtu, këto janë, mbajtje kryesore.

Ndoshta rëndësi të konsiderueshme janë dy tipare në vijim.

Baltik dhe sllave nuk kanë përsëritje të përsosur, gjendjen arkaik të punëve (Meillet 104-107); shqiptar është dakort. Balto-sllave gjithashtu tregon një aorist vjetër indikativ, por një pjesorja aktive nga të përsosur, gjermanike, kelt, dhe Italic kanë të grupuara në aorist vjetër dhe të përsosur.

Këtu shqipja duket se bien dakord mbi një bazë të hollë me Balto-sllave.

Në mënyra të errëta ne mund të shohim marrëveshje në =mora= 'u': =Marrë= marreé, lashë 'la': Lene , Erdha 'erdhi': ardhurë , hëngerë 'ngrënë': ngrënë .

Shqipja është veçanërisht  e pasur me  dhe kjo i takon një diskutimi të gjatë - shumë të gjatë për këtë herë - të rolit të klasës së gjatë në gjuhën shqipe, një diskutim që Jokl ( 1916:37.90-122) vetëm u hap dhe nuk arriti të të parë në çështjet e saj të gjera kryesore.

Një diskutim të tillë do ta gjeni me një bazë të re në studimet e Kuryowicz. -it.

. 13 FBJ Kuiper ( Annali ... Napoli 1960:2.159-164) ka treguar se OP q tiy 'thotë se' është rrënja e pranishme q - në suppletion me q ah -. Unë mendoj se ne duhet të braktisim ekuacionin e vjetër me Latin c nseo (për arsye të tjera, shumë) dhe vendin shqiptar Thom , thotë (3 SG.), AOR. tha , së bashku me këto. Ajo që ka qenë kurrë sjellë në mënyrë adekuate nga është fakti se në qoftë se thom 'them' është * k (n) LSI (e cila mund të jetë), thotë nuk mund të jetë * k (n) rr ..., e cila duhet të japë * thoshtë . Që nga * k n (s) t ... do të japë * thând (ose ndoshta * se ), ne duhet të parashtroj * k Ti për 3 SG.

. 14 Një artikull shumë i rëndësishëm është shfaqur kohët e fundit, e cila na lehtëson në masë të madhe të detyrës së ekspozitës që përndryshe do të thirret për të sjellë së bashku më parë literaturë shumë të shpërndara, që është artikull pas vdekjes gjatë e Jokl, "Die Verwandtschaftsverhaltnisse des Albanischen zu den ubrigen indogermanischen Sprachen "( Die Sprache 1963:9.113-156), e cila ishte vendosur vetëm pak vite më parë në mesin e Jokl-së Nachlass , tani vendosur në Bibliotekën Kombëtare të Vjenës, në draftin origjinal në Gabelsberger stenografi. Ky artikull përcakton zhvillimet dalluese fenologjike e gjuhën shqipe nga indo-evropiane nga pikëpamja e asaj që është e ndarë me grupe të tjera (pp 116-129); karakteristikat morfologjike të ngjashme (f. 129-148); dhe ngjashmërive leksikor (f. 148-156). Nuk ka hapësirë ​​këtu për të kritikuar pikë Jokl-së në detaje, dhe kam ndërmend të marrin në konsideratë pikat më interesante në një rast tjetër. Për më tepër, disa kanë qenë të trajtuar në mënyrë implicite me në diskutimin e mësipërm, më në fund, pasi neni Jokl-së është rreth dyzet vjet e vjetër, nuk duhet të jetë çudi që edhe në të neglizhuar kështu një fushë sende shumë si shqiptarë tani thjesht bien larg, zënë nga bursa më të fundit , disa prej të cilave pasqyrohet në faqet e mëparshme.

Në thelb, paraqitja Jokl vuan nga dy defekte teknike me standardet aktuale: një qasje atomistike të dhënave, dhe një dështim për të dalluar tiparet konservative nga risitë. Unë do të merret me rezultatet e Jokl si saktë që është në përputhje me qartësi.

15. Jokl përmbledh rezultatet e tij fenologjike (f. 129), duke deklaruar se ata përshtaten mirë me një përkatësinë evropiane të Veriut, veçanërisht me Balto-sllave. Konsiderohet mendimi se Jokl shqiptare shkon më afër me Balto-sllave, në qoftë se shpesh mbi bazën e larg-nga-dëshmi e qartë, është e njohur nga të ndryshme të publikimeve të tij, për këtë, shih edhe seksionet perkatëse të Porzig së Gliederung . Unë kam shprehur edhe në shtyp besëlidhjen time me Jokl në këtë në masën që një opinion i qartë mund të mbahet në këtë fazë të njohurive tona. Megjithatë, provat fonologjike tani në fjalë mezi arrin të mbështetur këtë, pa marrë parasysh sa i saktë mendimi mund të jetë. Bashkimi shqiptar i * o * dhe një , e * me * më parë , drift fonetik i * [ ] për të o , trajtimin e * , dhe i * ou o , dhe ndryshimi i * s për të [ ], janë të gjitha shumë izoluar strukturore (si paraqitet) dhe shumë nonunique si ngjarje që të lidhen shqiptar në mënyrë të qartë me çdo grup një prej dialekteve, ata thjesht bëjnë përjashtime të caktuara parëndësishëm e mundshme. "Helle Färbung" lidhur me * -> ri nuk ka të vërtetë përputhen Balto-sllave dhe kelt qoftë në shpërndarjen allophonic ose në mënyrë të detajuar fonetik pa një të madhe konsideratave shumë të tjera mbështetëse. Ndoshta ne mund të në fund të fundit të jetë në gjendje për të theksoj këto pretendime, për momentin unë nuk shoh asnjë clinching lidhje fenologjik, në formën e një risi të strukturuar të përbashkët, me çdo grup tjetër indo-evropiane.

16. Përfundimet e paraqitura (f. 147-148) për morfologjinë bëjnë pretendime të ngjashme. Ne do të inspektojë këtu vetëm korrespondenca që përfshijnë Balto-sllave, që nuk do të thotë se në një rishqyrtim të plotë të problemit që ne nuk mund të gjeni tiparet më tej themelore të ndara që përfshijnë grupe të tjera më të ngushtë. Një dëm i menjëhershëm është vërejtur në natyrën e tiparet identifikuara: ata janë të pothuajse të gjitha morphs derivacion dhe proceset e disa lloj, në këtë mënyrë, ata i takojnë një pjesë më pak të strukturuar, më të hapura, të gramatikës.

Zhvillimi i tipit foroV (të përbashkët me greke, too) ishte i formimit të vjetër, dhe nuk është diagnostike. Emrat e gjatë të keq (të përbashkëta edhe me gjermanike) dhe preterits (të përbashkëta më gjerësisht) duket se në fund të fundit e rëndësishme për mua, por nuk mund të vlerësohet në këtë bazë të anketës të shkurtër. Pjesëza në - mo - (të përbashkëta me armene) dhe në - eno - (edhe arian dhe gjermanike) i përkasin një shtrese të vjetër të rrjedhjes varur ndajfoljore e fjalisë. Nouns në - IMO -, qoftë në lidhje me feminines të ngjashme (p.sh., në kelt), janë gjithashtu të vështirë për të caktojë një status të saktë innovational për të. Kolektive në - no - (pohuar edhe për gjuhën latine dhe gjermanike) janë me këmbë të paqartë. Nouns verbale në - Le të pretenduar edhe për armene, por me siguri Tocharian dhe Hitejtë tej komplikuar këtë foto.

Përhapja e - m të paanshme të interrogatives, në qoftë se e vërtetë, dhe formimin e akuzues e 1 SG. dhe 2 sg. Përemrat personale, janë karakteristika që janë më të vështirë për të vlerësuar në distancë të tillë rindërtues. Përdorimi i aktive plus refleksiv për një pasiv nuk është mjaft paralele në Balto-sllave dhe gjuhën shqipe (ku është e kufizuar nga tensionuar), por, në qoftë se me vend, se dhe sintaksa e 'adoleshencë e numrave dhe ndoshta kombinimi i pyetëse dhe përemrat demonstrative duket kandidatë të mirë për origjinën diffusional.

Kjo lë të mundshme artikujve të përbashkëta në mënyrë unike: diminutives në l + - o, - t o në ethnica, ndryshimine - ti dhe - t (një mundësi dobët), nouns verbale në - g - dhe - es +  , dhe mbiemra të mesme në - usto . Duke pasur parasysh se shumë nga këto thirrje për kërkim diskutim, dhe mund të mos qëndrojnë deri shumë mirë në të gjitha rastet, kjo është thuajse një listë mbresëlënëse. Për më tepër, pikëpamjet tona të indo-evropiane kanë ndryshuar në masë të madhe që nga Jokl ishte shkruar, dhe vetëm një rishqyrtim të plotë ab initio mund të marrë në konsideratë të duhur për këtë.

Në mënyrë të qartë, e gjithë çështja mbetet plotësisht e hapur. Por ndoshta ne kemi qenë në gjendje për të pastruar një terren të vogël.

17. Për lehtësi, dhe me anë të përmbledhur nga fushat kryesore të mbuluara, një selektive Bibliografia është e bashkangjitur.

=============================================